Trên các diễn đàn làm cha mẹ thì các bậc phụ huynh có con trong độ tuổi dậy thì cũng đã bàn luận về việc con không có động lực học, con luôn tìm cách để được nghỉ học hoặc là học qua loa. Mất động lực học tập như một “căn bệnh” tinh thần mà những đứa trẻ chỉ mới bước vào lớp 1 đã “bị nhiễm”. Đó là một thách thức lớn của những người làm cha mẹ. Liệu có cách nào để khơi dậy khả năng sáng tạo và tinh thần học hỏi cho những đứa trẻ không? Tôi đem băn khoăn này đến hỏi chị Nguyễn Thị Mỹ Hương – Viện trưởng Viện Việt – Anh, Đại học Đà Nẵng. Chị Hương là một nhà quản lý giáo dục, một người trải nghiệm chương trình học ở Việt Nam và các nước trên Thế giới, đồng thời cũng là mẹ của hai con 16 tuổi và 13 tuổi.
Lê Hải: Là 1 bà mẹ chị có gặp khó khăn trong việc tạo động lực cho con học tập không?
Trong thời buổi này, dưới sự tác động của công nghệ cũng như môi trường xung quanh, chị cũng không tránh khỏi trở ngại đó. Có những lúc bọn trẻ nhà chị cũng không có niềm hứng thú học tập.
Lê Hải:Những lúc con chán nản, không muốn học thì chị sẽ làm gì? hay chị sẽ đối diện với điều đó như thế nào?
Theo chị, động lực đi cùng với đam mê, sở thích. Nếu một người từ nhỏ đến lớn đều có sở thích, đam mê thì cuộc sống sẽ thú vị. Vì vậy, để đối diện với những thời kì con chán học thì cha mẹ cần sẵn sàng ba điều:
Thứ nhất, thành tích ở trường không phải là ưu tiên, mà chính là sự trưởng thành của bản thân con mới mang tính quyết định. Con trai của chị học ở một trường bình thường của thành phố, học kì vừa rồi con đứng thứ 200 trong khối. Nhưng thằng bé yêu thích khoa học và có thái độ tích cực với cuộc sống, biết những ranh giới của mình, với chị điều đó quan trọng hơn.
Thứ hai, chơi chính là học. Con gái của chị thích làm bánh, chị thường theo con đến các workshop học làm bánh ở thành phố. Nhiều người nghĩ rằng, học làm bánh vô bổ, nó không phục vụ điều gì cho việc học ở trường nhưng thực tế không phải. Trẻ học được nhiều điều từ quá trình làm ra một chiếc bánh.
Thứ ba, kiên trì cùng con tham gia các nhóm hoạt động, sở thích khác nhau để tìm được điều mà con cảm thấy phù hợp nhất với mình. Lúc đó con sẽ có động lực phát triển.
Lê Hải: Theo chị, điều gì hiện nay khiến cho đa số trẻ mất động lực học tập?
Theo quan sát của chị thì có 2 thứ.
Thứ nhất, đời sống con người của mình phát triển hơn xưa nhiều. Trẻ con có quá nhiều thứ nên dường như chẳng có gì đáng để ước mơ. Nhiều người làm cha mẹ có tâm niệm đời mình khổ nên con phải sướng. Quan điểm đó là sai lầm.Thông điệp quan trọng mà chị luôn gửi cho con đó là: Để làm được những điều đó cha mẹ cần lao động vất vả và tiền đó không phải là tiền của con. Vì thế con biết quý đồng tiền.
Tuy nhiên, nhiều gia đình không có điều kiện, họ lại có quan điểm hy sinh cuộc đời của mình để bù đắp cho con. Ví dụ như cha mẹ thì vất vả nhưng sẵn sàng bỏ một khoản tiền lớn để thuê giáo viên nước ngoài dạy cho con hoặc cho con học các trường quốc tế.
Yếu tố thứ hai khiến trẻ mất động lực học đó là công nghệ. Trẻ con tiếp xúc với công nghệ quá sớm. Những đứa trẻ mới vài tháng mà cha mẹ đã mở youtube cho xem. Việc truyền tải và xử lý thông tin nhanh ảnh hưởng rất nhiều đến khả năng chú ý, tập trung của một đứa trẻ. Những bộ phim hoạt hình với âm thanh, màu sắc sống động nhịp điệu nhanh và thay đổi liên tục thu hút toàn bộ sự chú ý của trẻ. Điều đó khiến trẻ mất hứng thú với hầu hết những niềm vui lành mạnh khác.
Hình ảnh của các youtuber, hay những người nổi tiếng khiến cho trẻ ảo tưởng về cuộc sống dễ dàng và có định hướng phát triển lệch lạc.
Điều đó có nghĩa là trẻ không phải chỉ mất động lực học tập nữa mà là trẻ mất động lực sống. Không có động lực sống tích cực, mạnh mẽ thì cũng không có được động lực học tập tích cực và mạnh mẽ.
Lê Hải: Làm một người trải nghiệm chương trình học tập ở nhiều nước trên thế giới chị thấy sự mất cân bằng trong việc học của trẻ em ở Việt nam là gì?
Mọi người hay nói là kiến thức học sinh học ở Việt Nam là nặng nề nhưng thực ra nó không đến nỗi như thế, kiến thức là phù hợp. Chỉ có cách truyền đạt kiến thức, cách tổ chức học tập chưa phù hợp. Đồng thời quan điểm của phụ huynh về việc học cũng sai. Phụ huynh luôn muốn làm sao để con điểm cao chứ không phải là làm sao để con học được, hiểu được bản chất của vấn đề. Các bậc cha mẹ tin điểm chính là thứ giúp con mình học được các trường mong muốn và đó cũng là thứ giúp con đạt được thành công trong xã hội. Nhưng họ lại quên mất rằng chính những kỹ năng rất bình thường trong cuộc sống hằng ngày mới là thứ nuôi dưỡng để con có cuộc sống tốt đẹp về sau.
Lê Hải: Vậy thì, trong vai trò là một nhà quản lý giáo dục, chị nghĩ rằng cha mẹ cần định hướng trẻ phấn đấu vì mục đích gì?
Cha mẹ không thể định hướng mục đích sống thay cho trẻ. Cha mẹ chỉ có thể là người dẫn dắt, ở bện cạnh, quan tâm và tạo điều kiện cho trẻ mở rộng tầm mắt, sự hiểu biết về cuộc sống. Trẻ con cần được trải nghiệm cuộc sống đa chiều. Từ đó trẻ sẽ tự định hướng được cuộc sống của mình. Trẻ sẽ biết mình thích cái gì và sẽ phấn đấu đi theo con đường nào. Ở mỗi giai đoạn nhận thức trẻ sẽ có sự tự định hướng khác nhau.
Lê Hải: Ở các cộng đồng làm cha mẹ, điều mà các phụ huynh có con học cấp 2,3 thường than vãn đó là con lệ thuộc vào máy tính, điện thoại. Con chỉ thích xem tiktok, chơi game, học hành thì chỉ đối phó. Họ không biết phải làm thế nào để giúp con thoát ra khỏi tình trạng này. Quan điểm của chị về vấn đề này như thế nào ạ?
Có 2 yếu tố đó là kỷ luật và dành thời gian cho con.
Cha mẹ cần thiết lập giới hạn cho con và kiên định với giới hạn đó. Nếu con bước qua những giới hạn đó thì con sẽ mất quyền sử dụng. Sai lầm của nhiều phụ huynh là từ cấp 2 đã cho con một chiếc điện thoại hay ipad riêng. Phụ huynh rất dễ mềm lòng. Ví dụ con bảo: “Mẹ ơi, nếu con được học sinh giỏi mẹ cho con cái điện thoại nghe” và họ dễ dàng đồng ý mà không hay rằng đó là thứ dễ giết chết con. Thế giới công nghệ tiềm ẩn nhiều nguy cơ và trẻ con không biết điều gì thực sự có hại, chúng vô tư xem.
Bên cạnh đó, cha mẹ cần dành thời gian nghỉ để cùng con tham gia các hoạt động bên ngoài mà con thích, đưa con đi du lịch mở rộng tầm mắt cho con. Chỉ có kết nối sâu sắc với cha mẹ và cuộc sống tươi đẹp bên ngoài trẻ mới có thể rời xa được thế giới ảo.
Lê Hải: Với trẻ đang học cấp 3, việc xây dựng động lực cho con có gì khác biệt không ạ?
Những đứa trẻ trong độ tuổi từ 16 đến 18 có sự nổi loạn và sự thay đổi lớn trong nhân cách. Các con trong độ tuổi cấp 3 có khả năng học hỏi, cập nhật và tích lũy kiến thức rất nhanh trong khi đó cha mẹ là thế hệ cũ. Thời gian này nếu không cho con thông tin, định hướng đúng sẽ rất nguy hiểm. Không có quá nhiều thời gian ở bên cạnh con nên chị đã tìm cho con một monter về phát triển bản thân. Một người đồng hành khách quan sẽ giúp con có thể hiểu thêm về cuộc sống và hiểu về chính bản thân mình. Từ đó con có thể khám phá những điểm mạnh cũng như những điều tích cực bên trong của mình. Điều đó khiến con có động lực mạnh mẽ để sống và học tập hơn.
Nếu như ở độ tuổi cấp 2, việc tạo động lực sống và học tập cho con đơn giản chỉ là giúp con có niềm hứng thú. Thì ở giai đoạn cấp 3, việc có động lực có nghĩa là xác định được cho mình con đường để theo đuổi. Khi tìm được con đường để theo đuổi trẻ sẽ có động lực sống mạnh mẽ hơn. Để biết được mình là ai, cần sống như thế nào. Chính sự hiểu biết về bản thân sẽ giúp trẻ hành động mạnh mẽ hơn để chạm tay vào ước mơ.
Lê Hải: Hầu hết các bậc cha mẹ khao khát con thành đạt, bước vào môi trường học tập tốt. Nhưng điều đó lại vô tình tạo áp lực cho trẻ ngày càng lớn. Chị có lời khuyên nào cho phụ huynh không?
Phụ huynh cần đi học trước. Cha mẹ đừng tự tin và sự hiểu biết của mình. Sau nhiều năm làm giáo dục chị nhận ra phụ huynh không đề cao việc mình cần học thêm để hiểu con cũng như hiểu về sự phát triển của con. Trong khi đó khoảng cách xã hội giữa những đứa trẻ bây giờ và những người làm cha mẹ đã rất xa. Nếu áp dụng cách tư duy, cách làm cũ thì sẽ rất tội nghiệp cho trẻ. Việc học để hiểu và kết nối với con là điều vô cùng cần thiết ở thời đại này. Khi con tổn thương, cha mẹ không thể chữa lành cho con được mà cần cả hệ sinh thái mới có thể làm được điều đó. Cha mẹ đừng bao giờ chủ quan về bản thân và cũng đừng bao giờ tự huyễn hoặc về chuyện hiểu được thế giới mới của con. Vì thế giới của con giờ đã khác xa thế giới của ba mẹ lắm rồi.
Bài viết đăng lần đầu trên báo Phụ Nữ số ra ngày 9/5/2023